سمیرا صیدی خبرنگار

«حادثه خبر نمی‌کند»؛ جمله‌ای است که در تمام عمر بارها از آدم‌های مختلف شنیده‌ایم. جمله‌ای که پس از وقوع هر حادثه، معنای آن را دریافته و به عمق آن پی می‌بریم. حوادث گوناگونی در کشور ما رخ داد و تلفات و صدمات بسیاری به بار آورد. متخصصان و متولیان امر برای نخستین‌بار پس از زلزله رودبار در ‌سال ١٣٦٩ و پس از آن زلزله بم در‌ سال ١٣٨٢ که خسارات جانی و مالی زیادی را به وجود آورد، در پی راه حل‌های مختلفی برای مواجهه با بحران‌ها بودند و این پیگیری منجر به تهیه و تدوین دستورالعمل جامع امداد و نجات در حوادث غیرمترقبه شد. این روند ادامه یافت تا حدود ١٠‌سال بعد قانون مدیریت بحران به تصویب رسید و برای اجرا ابلاغ شد. با این حال هنوز هم شاهد هستیم که در گوشه و کنار این مرز و بوم حوادث جان صدها انسان بیگناه را می‌گیرد؛ این راه پرخطر، گام‌های موثر دیگری را نیز می‌طلبد. این روزها کارشناسان مدیریت بحران بر این باورند که تنها آموزش تئوری نمی‌تواند کارساز و راهگشا باشد و می‌بایست در کنار آموزش‌های تئوریک، کارگاه‌ها و تمرین‌های عملی نیز شکل گیرد. به‌منظور دستیابی به یک رویه همگون در مواجهه با بحران‌ها، استانداری کرمانشاه پیشقدم شد. دوره آموزشی فرماندهی مدیریت بحران با حضور استاندار و معاونان ایشان، مدیران عضو شورای هماهنگی مدیریت بحران، مدیران ارشد دستگاه‌های خدمت‌رسان استان، فرماندار و مدیران دستگاه‌های اجرایی کرمانشاه برگزار شد. دوره‌ای ٢ روزه که دکتر حمیدرضا اسکاش، مشاور دبیرکل جمعیت هلال‌احمر در مدیریت بحران و عبدالرضا ارغائی از پیشکسوتان عرصه آموزش مدیریت بحران در این کارگاه‌ها سرفصل‌های مربوطه را
 تدریس کردند.
بررسی حوادث جامعه ‌محور
سرپرست جمعیت هلال‌احمر استان کرمانشاه در آیین اختتامیه نخستین دوره آموزشی فرماندهی بحران ویژه مدیران عضو شورای هماهنگی مدیریت بحران استان و شهرستان کرمانشاه به حساسیت موضوع فرماندهی در مدیریت بحران پرداخت و گفت: «کارشناسان مدیریت بحران بر این باور هستند که مدیران می‌بایست برنامه‌ریزی قوی داشته باشند و اگر در این مبحث بسیار مهم غفلت کنند، در یک حادثه لطمات فراوانی بر جامعه وارد خواهد شد.» کاووس محمودی با بیان این‌که اکنون تجربه ثابت کرده که تمام دستگاه‌ها با تلاش مضاعف می‌بایست با یکدیگر برنامه‌ریزی مدونی داشته باشند، بیان کرد: «این امر باعث می‌شود از بحران‌هایی که حوادث را دوچندان می‌کند کاسته شود که در مقابل، عدم هماهنگی، فقدان برنامه مدون، نامشخص بودن برنامه و تعیین جایگاه مسئولان و نیروهای امدادی، مدیریت بحران را به بحران در مدیریت تبدیل می‌کند.» او مهم‌ترین مسأله و هدف در این کارگاه ٢ روزه را بررسی حوادث جامعه‌محور دانست و گفت: «بهترین نیروهای امدادی در سطح کشور مردم هستند، اما باید این نیروها براساس توانایی و دانش شناسایی و سازماندهی شوند. در این دوره اهمیت موضوع مدیریت بحران مشخص شد که این مسأله یک شعار نیست، بلکه باید به آن عمل کرد و آنچه می‌تواند آن را تقویت کند، دانش و مهارت است و برای ایجاد یک مدیریت کارآمد باید از برنامه‌ریزی استفاده کرد.» محمودی در پایان تصریح می‌کند: «آنچه مشخص است تکاپوی مسئولان در سطح کشور برای پیشگیری از وقوع حوادث و بحران با داشتن برنامه‌ریزی و آموزش لازم است، زیرا جان و مال انسان‌ها به‌سادگی به وجود نیامده که با یک سهل‌انگاری و ناآگاهی از بین برود.»
برنامه‌ریزی عملیاتی
 برای شرایط اضطراری
مشاور دبیرکل جمعیت هلال‌احمر در مدیریت بحران هم گفت: «این عنوان از اجزا و لوازم اصلی و ضروری برای مدیریت و فرماندهی بحران است که باید گفت تا حدودی در بین دیگر اجزا مغفول است و کمتر به آن می‌پردازند.» دکتر حمیدرضا اسکاش ادامه داد: «در دوره‌های آموزشی مدیریت بحران، گروه‌های هدف ما اعم از کارشناسان، مدیران ارشد، کارکنان دستگاه‌های مختلف و... باید
 به گونه‌ای آموزش ببینند که محصول قابل ملاحظه‌ای را در انتهای این فرآیند‌های آموزشی کسب کنند و مناسب‌ترین راه حل روش کارگاهی است زیرا که مدیران ارشد و مدیران میانی در تمام سطوح سازمان‌ها و دستگاه‌ها نسبت به آموزش دید منفی ندارند بلکه از روش‌های کسالت‌آور خسته شده‌اند و از حضور در این دوره‌ها امتناع می‌ورزند، اما در مقابل از دوره‌هایی که از روش‌های کارگاهی با محصول کاربردی استفاده می‌شود، استقبال می‌کنند. از همین رو باید مسائل تئوری را ٣٠‌درصد تقلیل داد و به تمرین‌های کارگاهی پرداخت.» او با بیان این‌که در این کارگاه ٢ روزه، اعضای شورای هماهنگی مدیریت بحران استان و شهرستان کرمانشاه با حضور در دوره کارگاهی فرماندهی مدیریت بحران با چارچوب برنامه‌ریزی عملیاتی برای شرایط اضطراری و همچنین ساختار سازمانی مناسب برای فرماندهی ستادی و میدانی در بحران آشنا شدند، افزود: «هریک از اعضای شرکت‌کننده، آموخته‌های خود را در کارگاه‌های مربوطه به برنامه عملیاتی و پس از آن به ساختار سازمانی مناسب برای استانداری و فرمانداری تبدیل کردند و درنهایت محصولات خود را گزارش و طی بحث و گفت‌وگو در معرض نقد سایر شرکت‌کنندگان قرار دادند.» مشاور دبیرکل جمعیت هلال‌احمر در مدیریت بحران با اشاره به محصولات مهم این دوره تصریح کرد: «در پایان شرکت‌کنندگان در این دوره بسیار فشرده محصولاتی را همراه خود بردند که در شرایط اضطراری (بحران) قطعا قابل استفاده و کاربردی خواهد بود. هدف اصلی از این دوره این بود که مدیران شرکت‌کننده به‌خصوص استانداری و فرمانداری کرمانشاه بتوانند برای بحران‌هایی که احتمال وقوع آن را می‌دهند و آثار و پیامدهای خسارت‌بار را به همراه دارد، از قبل خود را آماده و چاره‌اندیشی کنند که یکی از مصادیق بسیار مهم آمادگی قبل از وقوع بحران، داشتن یک برنامه عملیاتی مناسب و طراحی یک ساختار سازمانی موثر برای شرایط اضطراری و بحران است.»
لزوم ایجاد نگاه جامعه‌محورانه در بحران
معاون امور عمرانی استانداری کرمانشاه هم با تاکید بر این‌که ٨٠‌درصد موفقیت در بحران منوط به برنامه‌ریزی‌های قبل از آن است، گفت: «نجات جان انسان‌ها در بحران مهم‌ترین مسأله است که در دقایق نخست بحران به‌عنوان لحظه‌های طلایی به‌شمار می‌رود که باید نیروهای امدادی در صحنه حادثه حضور پیدا کنند؛ زیرا در لحظه‌های اول وقوع حادثه مردم پیش از مسئولان در صحنه حاضر می‌شوند و این مسأله در صورتی که افراد حاضر در آن آموزش‌های لازم را ندیده و ساماندهی
 نشده باشند، یک تهدید جدی محسوب می‌شود و قطعا بحران را دوچندان خواهد کرد.» مجتبی نیک‌کردار با بیان این‌که اگر در زمان بحران نیروهای متخصص و آموزش‌دیده داشته باشیم و قبل از نیروهای امدادی در صحنه حاضر شوند، می‌توان بار روانی را کاهش و سرعت عمل در امدادرسانی را افزایش داد، اضافه کرد: «علاوه بر آموزش باید بحث برنامه‌ریزی را جدی گرفت زیرا ٨٠‌درصد توفیق موفقیت منوط به برنامه‌ریزی‌های قبل از آن است؛ از قبیل برگزاری مانورها، تهیه تجهیزات، آموزش و ....» او اظهار کرد: «نکته مهم دیگر این‌که در برنامه‌ریزی‌ها باید به عِده و عُده توجه ویژه‌ای داشت تا بتوان در بحران موفق بود عِده، افراد، آموزش و سازماندهی را در برمی‌گیرد و عُده هم تجهیزات کامل را شامل می‌شود و با وجود این مسائل به این سو برویم که بحران را جامعه‌محور کنیم.»
آموزش فرماندهی بحران یک ضرورت است
مدیرکل مدیریت بحران استانداری کرمانشاه با تجلیل از برگزارکنندگان دوره آموزشی فرماندهی بحران بیان کرد:  «آموزش فرماندهی بحران یک ضرورت است که جایگاه مردم و مسئولان را تعیین می‌کند و فرماندهی بحران در حیطه مدیران، آنها را ملزم به انجام وظایف با برنامه‌ریزی مدون می‌کند.» حسین باباجانی گفت: «مدیران با گذراندن این دوره آموزشی درواقع سناریوهای مختلف برای دوره بحران‌های اجتماعی را می‌نویسند و به افراد تحت نظارت خویش آموزش می‌دهند و در بحران تا صف نباشد ستادی هم وجود نخواهد داشت. به همین دلیل مدیران با گذراندن مهارت‌های تیم‌بندی و ساماندهی افراد براساس تخصص و مهارت، حلقه اتصال این هرم مدیریتی بین مردم و مسئولان در سطح جامعه خواهند بود که ابتدا باید مدیران و مسئولان آموزش‌های لازم را فراگیرند و دانش و آگاهی کافی درخصوص بحران‌های مختلف را داشته باشند تا بتوان دیگر افراد را هم آموزش داد.» او با بیان این‌که مسئولان مهره‌های اصلی هستند که باید تخصص کافی و لازم را داشته باشند و در غیراین صورت نیروهای امدادی متخصص را نمی‌توانند آموزش دهند، افزود: «در واقع آموزش فرماندهی بحران زیر ساخت تعیین جایگاه مردم و مسئولان است و با این برنامه‌ریزی دقیق در زمان بحران هر یک از نیروها می‌توانند بدون هیچ‌گونه تشویشی، در کوتاه‌ترین زمان به آسیب‌دیدگان کمک کنند و به همین دلایل بسیار مهم و براساس تقویم آموزشی طی ٣ ماه آینده این دوره برای مدیران تمام شهرستان‌ها اجرا خواهد شد.»